Jane Eyre - bekende klassieker
Charlotte Brontë schreef haar roman aanvankelijk onder mannelijk pseudoniem, nl. Currer Bell; het was in de 19e eeuw niet ‘bon ton’ dat vrouwen schreven. Haar hoofdpersoon, weesmeisje Jane Eyre, groeit diep ongelukkig op in huis bij een vreselijke tante en afschuwelijke neefje en nichtjes. Na haar kostschoolopleiding wordt ze gouvernante op Thornfield Hall, het kasteel van de eigenzinnige Edward Rochester. Daar geeft ze les aan zijn pupil, de Franse Adèle Varens. Het kasteel lijkt een geheim te herbergen; er gebeuren onverklaarbare dingen. Ondanks het grote standsverschil groeien Jane en Rochester steeds meer naar elkaar toe en uiteindelijk vraagt Rochester Jane ten huwelijk. Helaas komt Jane voor het altaar tot de ontdekking dat Rochester al getrouwd is met de Caraïbische Bertha Mason; hij hield haar verborgen op zolder. Zij blijkt krankzinnig.
Ondanks aandringen van Rochester en haar liefde voor hem vlucht Jane ver weg; zij weigert als zijn maitresse verder te leven.Ze vindt onderdak bij de dorpsdominee St. John en zijn zussen en krijgt werk als lerares op de dorpsschool. Dan blijkt Jane een rijke oom te hebben op Madeira, van wie ze geld erft (hij blijkt ook de oom van St. John en zijn zusters; nu heeft Jane ook familie). St. John ‘dwingt’ haar bijna als zijn vrouw mee te gaan op zendingsmissie in India, maar dit huwelijksaanbod slaat ze af. Uiteindelijk vindt de inmiddels financieel onafhankelijke Jane haar Edward weer terug. Thornfield is afgebrand en bij zijn poging Bertha daarbij te redden is Rochester blind geworden; Bertha heeft zichzelf van de toren geworpen.
De wijde Sargasso Zee
Drie delen
Het boek bestaat uit drie delen; afwisselend kijken we vanuit het perspectief van Antoinette of van Rochester. In het laatste deel komen personages voor uit Jane Eyre (Mrs. F., Grace, Leah). In dit boek heet Bertha in eerste instantie Antoinette Cosway (Mason is de naam van haar stiefvader en haar stiefbroer, Richard, die ook in Jane Eyre voorkomt). Bertha is de naam van haar moeder. Zij beiden blijven na de dood van Antoinette’s vader berooid achter op hun plantage. Bertha en Antoinette bevinden zich in een sociaal isolement. Ze zijn Creools en stammen af van voormalig slavenhouders en zijn niet geliefd bij de Europeanen, maar ook zeker niet bij de zwarte bevolking (voormalig slaafgemaakten). Antoinette groeit vrij eenzaam op in het klooster, wordt op haar 17e uitgehuwelijkt aan Rochester. Zijn naam wordt niet genoemd in deze roman, maar het is duidelijk wie hij is. Rochester is heel stijf, heel Engels; hij begrijpt niks van Antoinette, van het eiland, van de levensstijl en trouwt Antoinette om haar geld. Van begin af aan is duidelijk dat deze relatie wel op de klippen moét lopen.
Ziekelijk jaloers
Aanvankelijk is Antoinette wel verliefd op Rochester; hij is meer ‘geïntrigeerd’ dan verliefd en al gauw walgt hij van haar. Tegelijkertijd ontpopt hij zich als een ziekeljik jaloerse echtgenoot, die zijn vrouw als een pop wil bezitten (“Mine! Mine!”) ; hij is panisch dat ze hem bedriegt. Op een dag verkracht en mishandelt hij haar. Hij is ervan overtuigd dat Antoinette hem heeft ‘betoverd’ (middels obeah, een soort voodoo). Maar eigenlijk is het Edward die háar in zijn macht heeft. Ook letterlijk, want bij het trouwen verviel al haar geld aan hem. Aan het eind van de roman gaat hij, met haar, terug naar Engeland. Antoinette noemt hij voortaan Bertha en hij verklaart: ‘ik wil haar niet en een ander krijgt haar niet!’ . Langzaam drijft hij haar tot waanzin en in Engeland sluit hij haar op in zijn kasteel . Zo wordt zij ‘the mad woman in the attic’.
Stijlen, motieven, thema's
Jane Eyre valt onder verschillende genres. Uiteraard is het een liefdesverhaal. Maar het boek past in veel meer genres. Het heeft veel trekken van een ‘gothic story’(in die tijd populair genre). De roman is ook duidelijk een coming-of-age- novel; het boek beschrijft de ontwikkeling van Jane, van dwarsig kind tot verstandige jonge vrouw, die haar eigen weg en plek vindt in het leven. Haar zoektocht naar enerzijds een warm thuis, waar van haar wordt gehouden, en anderzijds naar zelfstandigheid en hoe ze de balans tussen beide kan vormgeven. Het verhaal wordt verteld in de ik-vorm, het is Jane zelf die de lezer rechtstreeks aanspreekt.
Ook kun je het zien als een 'feministische' roman avant-la-lettre. De man-vrouw
verhouding is een duidelijk thema in dit boek; in de 19e eeuw hadden
vrouwen niet veel in te brengen. Jane moet vechten voor haar zelfstandigheid.
Vaak refereert zij aan de rol van mannen, die veel makkelijker hun eigen weg
kunnen gaan dan vrouwen, zoals hier :
"Vrouwen worden ‘t
algemeen geacht heel rustig te zijn, maar vrouwen hebben dezelfde gevoelens als
mannen; zij hebben evenzeer de behoefte hun mogelijkheden te ontplooien en in
praktijk te brengen als hun broeders; zij lijden precies zo onder te strakke
beknotting, te volledige stilstand als mannen; en het duidt op bekrompenheid
wanner hun meer bevoorrechte medemensen beweren dat zij zich maar moeten
beperken tot het pasteitjes maken en kousen breien, pianospelen en beursjes
borduren."
Uiteindelijk trouwt Jane met Rochester op háar voorwaarden; inmiddels is ze financiëel onafhankelijk en leunt híj (blind, gehandicapt) op haar. “Reader, I married him!” Bertha Mason is uiteraard ook een goed voorbeeld van vrouwenonderdrukking.
Racisme
Een thema waar je misschien niet direct aan denkt bij Jane Eyre is : racisme. En kolonialisme. De Caraïbische Bertha wordt in deze roman neergezet als exotisch, sensueel en gevaarlijk. Ook zijn er in de roman andere momenten van discriminatie/ oriëntalisme: bijvoorbeeld hoe ‘donkere gelaatskleur’ en ‘dikke lippen’ (bijv. bij de Reeds) een teken is van degeneratie. En hoe het missionarisschap (St. John) wordt omschreven als iets goeds (wij brengen de beschaving).
Dit alles past bij de 19e eeuwse opvattingen over ras/ genetica. Ook in De Wijde Sargasso Zee komen we deze thema’s tegen : rassendiscriminatie, de verhouding tussen wit en zwart, sociale onrust, de verhouding man-vrouw en het zoeken naar identiteit. De scheiding tussen de zwarte bevolking en de witte eigenaren wordt duidelijk neergezet in deze roman. Antoinette (‘witte kakkerlak’) wordt niet geaccepteerd door de zwarte bevolking. Maar ook niet door Rochester; hij wil haar tegelijkertijd bezitten en afstoten.
“Ik haatte de bergen, de heuvels, de
rivieren, de regen. Ik haatte de zonsondergang, groen of niet groen. Ik haatte
de schoonheid, de betovering van het eiland en het geheim dat ik nooit zou
kennen. Ik haatte de onverschilligheid, en de wreedheid die deel uitmaakten van
die schoonheid. Boven alles haatte ik haar. Want ook zij maakte deel uit van
die betovering en die schoonheid. Ze had een dorst in mij gewekt zonder die te
stillen en de rest van mijn leven zou een dorsten, een verlangen zijn naar wat
voor mij verloren was gegaan voor ik het gevonden had.”
Jane Eyre heb ik al vele malen herlezen (en ook eerder over gepost, zie hier). Ook De Wijde Sargasso Zee heb ik inmiddels twee keer gelezen; het is een prachtige roman, zeer de moeite waard!
Veel leesplezier en lieve groet van,
Madeleine
Nog een paar tips:
-
- Jane Eyre is vele malen verfilmd. Eén van de mooiste verfilmingen is een 4delige serie van de BBC (uit 2006), met Ruth Wilson en Toby Stephens in de hoofdrollen
- Jan Brokken schreef een boek óver Jean Rhys en haar schrijverschap, waarvoor hij reisde naar het eiland Dominica : Het eiland van Jean Rhys
Reacties
Een reactie posten