Twee boeken rondom een zelfde thema
Prachtig geschreven verhaal over de altijd jong blijvende Orlando wiens leven zich uitstrekt over vier eeuwen, waarin hij en passant ook nog eens verandert van man in vrouw. Woolf schreef dit boek als een soort biografie (of meer een ‘sleutelroman’) over haar vriendin Vita Sackville-West en haar familiie. De personages in het boek zijn (deels) gebaseerd op bestaande personen. Woolf speelt in dit verhaal met de tijd, ze speelt met gender, ze speelt met taal en literaire genres. Uit haar schrijversdagboek blijkt wel dat ze enorm plezier had met het schrijven van deze roman; ze beschouwde het als ‘een spel’ dat niet zo serieus bedoeld was. Al haar andere boeken kostten haar veel meer moeite (geestelijk en lichamelijk). Schrijven was voor haar van levensbelang, maar ook een enorme struggle. Orlando is haar zesde boek; ze schreef het in een tijd dat ze een diepe vriendschap (verliefdheid?) deelde met Vita Sackville-West. Deels is het een (erotische) fantasie, deels dus een nieuw soort biografie en deels ook een ‘kritiek’ op bestaande biografieën. Het boek is opgedragen aan Vita.
Biografie
Woolf’s vader
was biograaf; dus zij wist heel goed hoe een biografie ‘hoorde’ te zijn en
binnen welke grenzen zij bij het schrijven ervan diende te blijven. Woolf maakt
zichzelf in deze roman dus tot ‘biograaf’ van de raadselachtige Orlando en
schrijft een compleet ander soort biografie. Het taalgebruik is zoals gezegd
prachtig mooi, maar ook vol humor en spot. En Woolf past de schrijfstijl aan
aan de tijd waarin de roman zich op dat moment afspeelt; het Elizabethaanse
taalgebruik aan het begin is dus heel anders dan aan het eind, wanner we zijn
aanbeland in de 19e eeuw. Er is hier en daar sprake van
intertekstualiteit (bijvoorbeeld referenties aan Mrs. Dalloway of aan Lady
Chatterley’s lover van Lawrence).
Verhaal:
Orlando is een wat zwaarmoedige en nogal klunzige jongeman van adel, geboren in de tijd van Queen Elizabeth (met wie hij zelfs nog een korte romance?? beleeft). Hij schrijft graag, maar is onzeker over zijn talenten. Nadat zijn liefde voor een Russische prinses op niets is uitgelopen, trekt hij zich terug op zijn landgoed en wijdt zich daar aan poëzie. Een oudere dichter drijft de spot met hem en Orlando besluit in plaats van dichter dan maar staatsman te worden en gaat als ambassadeur naar Istanbul. Vervolgens verandert alles, want op een ochtend wordt hij wakker als vrouw. Als vrouw vindt ze de levensvreugde en uiteindelijk ook liefde voor het schrijven weer terug. De eeuwen volgens elkaar op, Orlando blijft eeuwig beeldschoon en jong; ze leidt een mondain leven, beleeft vele avonturen, en ontmoet veel bekende figuren. Uiteindelijk trekt ze zicht weer terug op haar landgoed en kijkt ze terug op haar leven. Haar leven heeft ze in alle verschijningsvormen, in verschillende tijdperken, en vanuit verschillende ‘identiteiten’, volledig omarmd.
Of hij/zij nu
als vrouw of man door het leven ging, van binnen bleef hij/zij dezelfde
Orlando. Maar het is mooi (en ook zuur?) hoe Woolf aantoont hoe ánderen
hem/haar wél anders behandelen. Zo verbaast Orlando zich over de nieuwe
omgangsvormen waar zij (als vrouw) opeens aan moet voldoen: niet meer in een
broek lopen, je kuisheid bewaren, thee schenken, bescheiden zijn …En dus nooit
meer vloeken, je zwaard trekken of een leger leiden.
Antiboy
Antiboy is eigenlijk meer een essay dan een roman; ook wel een auto-fictionele roman genoemd. Het is een coming-of-gender verhaal waarin Valentijn Hoogenkamp (non-binair, hij/zij) zijn eigen transitie beschrijft. (vroeger heette hij Helena). Als de hoofdpersoon Antiboy vanwege een genafwijking een borstamputatie moet ondergaan beseft hij: nu hoef ik niet langer als vrouw te leven. Dit stuit op verwarring bij moeder, artsen, vrienden en familie. Zij/hij kiest er namelijk voor om geen borstreconstructie te laten doen. Door de deze keuze komt ook zijn relatie met vriend Pier op de toch te staan:
“Nee
bedankt, ik heb geen zin om de vriendin van Freddy Mercury te worden”.
Maar net als Orlando, doet Antiboy zijn best om te laten zien dat de buitenkant niet uitmaakt, van binnen ben en blijf je dezelfde persoon. Zo zijn er meer pijnlijke scenes in dit boek. Bijvoorbeeld over Antiboy’s moeder die haar best doet om van Antiboy een meisje ‘te maken’:
“De vrouw
die ze wilde dat ik werd tekende zich duidelijk af op de vloer, ligt hier in
haar lege kleren tussen haar versleten meubels, overwoekert mijn huis.”
Maar zoals
Antiboy zelf zegt, genderidentiteit is echt, het is geen spel. Het is niet, net
als een acteur, voor even andere kleren aandoen, een ander zijn. “Spelen is
[..] niet hetzelfde als zijn. Met zijn kun je niet ophouden aan het eind van de
dag.”
Nieuwe toekomst
Het boek begint als een conventionele herinnering, een soort memoires (met voorouder-geschiedenis), maar dan belanden we opeens in een ziekenhuisbed. Daarna zijn er korte hoofdstukjes waarin we door de tijd heen en weer springen. De auteur laat heel mooi zien hoeveel invloed jeugdherinneringen/-jeugdtrauma’s op ons hebben. Door de borstamputatie gaat Antiboy ineens anders kijken naar het verleden; hij ziet in dat hij vroeger nooit zichzelf was, nooit ergens bij hoorde. Het is een confrontatie met het verleden, maar ook hoop op een nieuwe toekomst. Antiboy is een prachtig klein boekje over gender en geaardheid, over verlies maar ook het vinden van jezelf, en over de vrijheid om te zijn wie je wilt zijn.
Tip
Nog een leuke tip: de film Orlando (uit 1992) met Tilda Swinton in de hoofdrol is onlangs opnieuw uitgebracht. Op Youtube vind je heel veel leuke clips hieruit, mét interessante uitleg.
Veel plezier met lezen en/of kijken.
Madeleine
Reacties
Een reactie posten