James & Huck

 Huckleberry Finn

Heb je het ooit gelezen, deze klassieker van Mark Twain? Eigenlijk is het een soort vervolg op Tom Sawyer. Beide romans zijn echte jongensboeken. Tom Sawyer is een kwajongen van 12, die allerlei kattenkwaad uithaalt en altijd op zoek is naar nieuwe avonturen om te beleven met zijn vriendjes. Huckleberry Finn is zijn beste vriend. Moederloos, met een wrede dronkenlap als vader, die bijna nooit thuis is en Huck aan zijn lot overlaat. 

Tom verzint allerlei avonturen waarin ze zich beurtelings 'voordoen' als piraten, soldaten, struikrovers of Robin Hood en zijn Merry Men. Ze dwalen door de bossen, over de rivier en kruipen in grotten, zijn getuige van een heuse moord en slaan op de vlucht voor de moordenaar, Injun Joe. Op de achtergrond speelt het leven in het provinciale Amerikaanse zuiden, midden 19e eeuw. De waarin de slavernij nog volop aanwezig was, voormalig slaafgemaakten werden aangeduid met 'boy' en 'nigger', om het minste geringste werden afgeranseld of aan een boom opgehangen. Mark Twain, zoon van een slavenhouder, keerde zich tegen 'de slavernij, die afschuwelijke instelling'. 

In Huckleberry Finn loopt Huck weg van zijn gewelddadige vader. Op zijn vlucht over de Mississipi River ontmoet hij de zwarte slaaf (om in het jargon vh boek te blijven) Jim. Jim wordt beschreven (net als alle zwarten in het boek) als een simpele, bijgelovige, trouwe ziel, die zich uitdrukt in een brabbeltaaltje. Hij en Huck komen terecht in allerlei spannende situaties, ontmoeten goede en (vooral) slechte mensen, waaronder een stel oplichters, dieven en moordenaars.Het verhaal zit vol  identiteitsverwisselingen en Huck ziet alles vooral als een groot avontuur. Helaas wordt aan het eind van het verhaal Jim weer gevangen genomen (al heeft Huck hem niet verraden). Dan duikt ook Tom Sawyer weer op. Tom wil per se Jim bevrijden en bedenkt een ingewikkeld plan. Helaas doet hij dat niet uit mededogen met Jim's lot, maar omdat hij hierin weer een avontuur ziet uit een van zijn spannende boeken. Dus het gaat hem niet om Jim's vrijheid, maar om het spel. Hij verzwijgt dan ook voor Jim en Huck dat de weduwe die Jim bezat, hem allang op haar sterfbed heeft vrijgelaten.

Tom behoort tot een redelijk welvarende familie. Hij leeft redelijk zorgeloos en voor zijn plezier en houdt zich niet verantwoordelijk voor het lot van anderen. Huck daarentegen is straatarm, maar eerlijk, en altruïstisch. Toch heeft hij ook moeite met zijn relatie met Jim en heeft hij racistische vooroordelen. 

James

Na Huck Finn las ik het boek James, van Percival Everett. Everett herschreef de roman van Twain, maar nu vanuit het gezichtspunt van de slaafgemaakte Jim/ James; en dat levert een héel ander verhaal op. James is een heel ander personage dan in Twain's roman: om te beginnen kan deze Jim/James lezen & schrijven, hij is zeer erudiet. Om te overleven doet hij zich tegenover witte mensen voor als simpel, goedgelovig, en analfabeet. Ook spreekt hij tegen hen een 'neger'-brabbeltaaltje : "Witte mensen verwachten dat we op een bepaalde manier klinken en het is alleen maar goed als we ze niet teleurstellen. Voelen ze zich niet superieur, dan worden ze gevaarlijk."

Het verhaal is confronterend: juist omdat we James zo goed leren kennen, voel je de verschrikkingen van de slavernij, voel je het lot van alle slaafgemaakten: hoe zij voortdurend gekleineerd werden, gemarteld, als beesten behandeld. Voortdurend reflecteert James over de slavernij, over wat het betekent mens te zijn, over een betere toekomst; daarbij gaat hij 'in gesprek' met Verlichtingsfilosofen als Voltaire en John Locke. 

James heeft maar éen doel voor ogen; hij wil zijn vrouw en dochtertje vrijkopen en met hen gaan leven als 'vrij' gezin. Samen met Huck beleeft hij allerlei avonturen (deels dezelfde gebeurtenissen als in Twains boek, maar dan nét iets anders) tot ze elkaar kwijtraken. Dan volgt o.a. een grimmig komisch verhaal, hoe James als zanger wordt geronseld voor een groepje black minstrels; zijn gezicht wordt 'zwartgeschminkt' met schoenpoets en hij moet doorgaan voor witte man die een zwarte speelt. 

Er zit veel (donkere) humor in het verhaal, maar ook voel je voortdurend de angst van James, de angst voor ontdekking, de angst voor zweepslagen, dat hij wordt gelyncht. Het boek is grappig en serieus tegelijk. Geestig én huiveringwekkend. Met op het eind nog een onverwachte wending. Het is ontregelend, omdat racisme (helaas) nog steeds zo aanwezig is in onze huidige tijd. 

Kortom, een  briljante hervertelling van Twains roman, die alles uit dat boek op zijn kop zet. Ik heb er onwijs van genoten!

Groetjes, 

Madeleine 

James - Percival Everett Uitgeverij Atlas Contact  ISBN 978 90 254 7667 0