Bittere tijden

 Mario Vargas Llosa

Al op de eerste bladzijden van deze roman krijg je een duidelijk beeld wat voor duivels plan er wordt verzonnen om de socialistische regering in Guatemala weg te krijgen. Guatemala heeft tussen 1944 en 1954 een socialistische regering, waarin er hoop gloort voor de 'gewone' mensen en de arme inheemse bevolking. Maar ja, dat is niet wat het UFC wil. 

Het UFC = de Amerikaanse United Fruit Company, die zich bezig houdt met de bananenhandel, daarvoor verregaande concessies heeft verkregen van voorgaande regeringen, geen belasting betaalt en de arme bevolking uitbuit. 

Dus de UFC bedenkt een plan, samen met Amerika/ CIA, om president Arbenz te 'wippen' . Een propaganda-program wordt opgesteld waarin Arbenz wordt beschuldigd van communistische praktijken waarmee Guatemala een 'vazal-staat' zou worden van Rusland. In het toenmalig anti-communistisch Amerika van McCarthy vinden deze roddels al gauw een voedingsbodem bij de Amerikaanse press. Met medewerking van de Dominicaanse dictator Trujillo zorgen de Amerikanen ervoor dat de Guatemalteekse militair Carlos Castillo Armas het land binnenvalt en Arbenz wordt afgezet. Guatemala vervalt tot politieke chaos en kent vanaf dan een eindeloze stroom dictatoriale regimes.

Vargas LLosa is vorige maand overleden; dat was de aanleiding voor onze H'sumse leesclub om deze keer een boek van hem te kiezen. Ik had eerlijk gezegd nog nooit iets van hem gelezen. Ik wist dat hij schreef over de Latijns-Amerikaanse samenleving, met name over de corruptie en (militaire) dictators daar. Maar goed, dit boek was dus voor mij een eerste kennismaking. Heel eerlijk, had ik bij het begin nogal moeite met het verhaal. Er zijn verschillende verhaallijnen die door elkaar lopen, het verhaal wordt verteld vanuit verschillende personages, en het verspringt nogal in de tijd. Je weet, normaal gesproken zijn dit júist dingen die mij erg aanspreken, maar in deze roman raakte ik (eerst) het spoor nogal bijster. Zoooveel personages, zoveel namen & bijnamen ...Bovendien 'greep' het verhaal me niet echt, ik vond het teveel een 'droog' geschiedenisverhaal ? 

Spanning

Maar opeens , op grofweg 1/3  van het boek, werd het (voor mij) meer een verhaal, werd het spannend en onderhoudend. De personages gingen 'leven'. Met name de grootste slechterik van allemaal : Johnny Abbas Garcia, de rechterhand van Trujillo en hoofd van diens geheime dienst. Moorden, martelen en het 'likken van stinkende gleuven' is wat hij het liefst doet. Hij wordt geniaal beschreven in al zijn schaamteloosheid. En dan is er nog de mysterieuze Martita Borro Parra, 'Miss Guatemala'.  Weggelopen bij haar veel oudere man, wordt zij het liefje van Carlos Castillo Armas en raakt ze (zijdelings) betrokken bij allerlei complotten. De schrijver heeft veel 'bestaande' figuren opgevoerd in zijn roman en voor het verhaal een mooie mix gebruikt van fantasie en historische feiten. 

Aan het eind van de roman bezoekt  'Don Mario', de schrijver zonder achternaam, Marta Borro Parra; zij woont inmiddels allang in de USA, is over de tachtig. Hij hoort via haar dat Johnny Abbas nog steeds in leven is (eerder in het verhaal wordt hij met zijn gezin vermoord en verbrand). In werkelijkheid is nooit iets bekend geworden over het lot van deze man. Hij was dus een bestaand iemand. Ook Marta is gemodelleerd naar een bestaande vrouw: Gloria Bolaños Pons. 

Communisme

Een boeiend boek dus, Bittere tijden, maar waar je ook de koude rillingen van krijgt. Van al die verwikkelingen van (geo-)politiek, zakelijke belangen, machtswellust. En vooral ook hoe ver de invloed reikt van 'fake news' en wat daar allemaal voor naars uit voort kan komen. Wat propaganda en fake news kunnen doen zien we immers ook nu weer! 

Vargas Llosa maakt op de laatste bladzijden van zijn roman duidelijk, dat wat er in Guatemala is gebeurd, júist ervoor heeft gezorgd dat Latijns-Amerikaanse land een anti-amerikaanse houding hebben ontwikkeld. Er is precies gebeurd waar de Amerikanen bang voor waren, namelijk de populariteit van het communisme. Ook de geschiedenis van Cuba had volgens Vargas Llosa anders kunnen verlopen: als de Amerikanen de hervormingen in Guatemala van Arbenz hadden geaccepteerd was het een democratisch, modern land geworden, precies datgene wat Fidel Castro ook oorspronkelijk wilde voor Cuba. En had de Cubaanse samenleving er wellicht nu ook heel anders uitgezien. 

Dus ondanks een moeizame start heb ik uiteindelijk toch met plezier dit boek gelezen. Nou ja, 'plezierig' was het verhaal niet, wel interessant en stemmend tot nadenken. 

Lieve groet,

Madeleine