Over vriendschap

Twee prachtige romans over vriendschap 

Onlangs las ik deze twee mooie boeken voor mijn studie-leesclub. Voor elke bijeenkomst lezen we éen klassieker en éen moderne 'tegenhanger'; bijvoorbeeld een (postkoloniale) hervertelling, een actueel 'vervolg' of een moderne roman met een zelfde thema. En deze keer lazen we dus Gloed van Sandor Marai en Alsof het voorbij is, van Julian Barnes. Marai schreef zijn boek al in 1942, maar het werd pas bekend (een bestseller zelfs) toen het in 1998 opnieuw, in het Duits, werd uitgegeven. Helaas heeft Marai zelf dat succes niet meer meegemaakt; hij maakte in 1989 een eind aan zijn leven. De overkoepelende thema's in beide romans zijn vooral vriendschap en de teloorgang daarvan, maar ook (on-)trouw en verraad, wraak, liefde en de waarde/ waarheid van herinneringen.

Twee vragen

In de roman Gloed krijgt een oude generaal, Henrik, een brief van zijn jeugdvriend, Konrad, die hij al 41 jaar niet meer heeft gezien. Het verhaal begint met een terugblik op hoe en waar die vriendschap is ontstaan. Henrik en Konrad waren in hun jeugd onafscheidelijk, als een eeneiige tweeling, ondanks hun zeer verschillende achtergrond en aard.  De grote vraag is dan: wat is er 41 jaar geleden gebeurd, dat Konrad zo plotseling en zonder afscheid is verdwenen? Marai voert de spanning langzaam op, bijvoorbeeld als Henrik Konrad ziet naderen: 'Met een uitdrukkingsloos gezicht stond hij roerloos te kijken naar het doel dat zich vlug voortbewoog. Hij had éen oog gesloten, als een jager die zijn wapen richt.'

Eerst lezen we , naast de jeugdherinneringen van Henrik, over de minutieuze voorbereidingen die hij treft voor Konrads bezoek; alles moet precies zijn als die laatste keer. Zijn vroegere min, de 93-jarige Nini, vraagt hem: 'Wat wil je van deze man?' 'De waarheid', antwoordt de generaal. Daarop zegt ze : 'je weet de waarheid heel goed' , waarop hij zegt: 'de werkelijkheid is nog niet de waarheid.'  In het deel erna volgt het gesprek tussen de twee mannen; of eigenlijk is het een monoloog van Henrik die vroegere gebeurtenissen reconstrueert  en verklaart; Konrads rol beperkt zich vooral tot luisteren. Het hele gesprek werkt onontkoombaar toe naar de beantwoording van twee vragen. Welke vragen dit zijn en of de generaal er antwoord op krijgt, verklap ik verder niet, dan zou ik de plot teveel weggeven. 

Terugblik 

Ook in Barnes' roman wordt teruggeblikt op het verleden, en wel door protagonist Tony Webster. Man van in de zestig, rustig getrouwd en even rustig gescheiden, éen dochter. Zijn hele leven is kalm verlopen, hij heeft niet veel van zijn jeugdige ambities waargemaakt. Het contact met zijn jeugdvrienden is verwaterd. Het boek begint (prachtig!) met een paar ogenschijnlijk 'losse' flodders van herinneringen; dingen die niets met elkaar te maken hebben. Maar later in het verhaal komen ze allemaal terug en merk je als lezer het belang ervan. In het eerste deel van de roman blikt Tony terug op zijn jeugd en zijn 4 jeugdvrienden, waaronder de superintelligente en beetje enigmatische Adrian Finn. Ook vertelt hij over zijn eerste (nogal manipulatieve) vriendinnetje Veronica. Het deel eindigt min of meer met het bericht van de zelfmoord van Adrian.

In deel twee ontvangt Tony onverwachts een brief van een notaris: Sarah, de moeder van Veronica, laat hem een bedrag na van 500 pond en het dagboek van zijn vriend Adrian. Waarom laat zij hem dat na? Hoe kwam zij überhaupt in bezit ervan? En wat staat erin? Dat laatste komt Tony niet te weten, want Veronica heeft het dagboek ingepikt en wil het niet afstaan. Op zoek naar antwoorden is hij min of meer gedwongen om opnieuw zijn verleden en zijn daden onder de loep te nemen. Hij zoekt contact met diverse mensen, die hem daarbij kunnen helpen, waaronder Veronica. Maar dan blijkt het verleden toch heel anders in elkaar te zitten dan hoe het in zijn herinnering was. 

"We nemen aan [..] dat herinnering gelijk is aan gebeurtenissen plus tijd. Maar dan zit het allemaal een stuk vreemder in elkaar. Wie zei ook weer dat herinnering datgene is wat we dachten te zijn vergeten? En het zou voor ons duidelijk moeten zijn dat tijd niet werkt als een fixatief, maar eerder als een oplosmiddel."

Spanning

Barnes houdt de spanning in zijn verhaal:  als lezer puzzel je mee met Tony; je wilt weten 'hoe het zit', antwoorden op al die vragen. Maar tegelijk geeft dit boek prachtige inzichten in/ bespiegelingen over vriendschap, wraak, wroeging, schuldgevoel, ouder worden, vrienden die je kwijtraakt, 'hoe' te leven. Tony's woorden:  "Wat wist ik van het leven, ik die zo voorzichtig had geleefd? Die had gewonnen noch verloren, maar die zich het leven gewoon had laten overkomen. Die de normale ambities had gekoesterd en zich er al te snel bij neer had gelegd dat ze niet zouden worden waargemaakt. Die het vermeed om gekwetst te worden en dat een vermogen tot overleven noemde?"

Nogmaals, ik vond beide boeken prachtig geschreven, het zijn echte juweeltjes. Waard om meerdere keren te lezen. Aanraders !

Lieve groet, 

Madeleine 

Gloed (1942)  - Sandor Marai  ISBN 90 284 1872 5

NL. vert. Mari Alföldy 

Alsof het voorbij is   (2011)  - Julian Barnes  ISBN 978 90 450 1965 9

NL. vert. : Ronald Vlek