Totaal ondersteboven

 Totaal ondersteboven was ik 

van deze roman: De diepst verborgen herinnering van de mens, geschreven door de Senegalese Mohamed Mbougar Sarr. Zó terecht dat hij daar de Prix Goncourt 2022 mee won! De schrijver studeerde en woont in Parijs, net als zijn hoofdpersoon Diégane Latyr Faye, ook afkomstig uit Senegal. Er zijn nog wel meer overeenkomsten tussen de twee, want zo als Sarr op zoek ging naar de destijds verdwenen schrijver Yambo Ouologuem en diens boek Le devoir du violence (1968 Prix Renaudot), zo gaat Diégane op zoek naar schrijver T.C. Elimane. 

Schandaal en racisme

Elimane leefde zo'n 80 jaar vóor  Diégane in Parijs; als jongeman uit Senegal daar gekomen om te studeren, schrijft hij in 1938 het legendarische boek: Het labyrint der onmenselijkheid. Na publicatie hiervan wordt het boek aan de ene kant de hemel in geprezen ("Elimane is de zwarte Rimbaud") en aan de andere kant zwaar bekritiseerd, met name door de (witte) Franse critici; Elimane wordt beschuldigd van plagiaat: hij zou veel hebben 'geleend' uit de klassieke westerse cultuur én hij zou een Senegalees volksverhaal als eigen verzinsel hebben neergezet. Bovendien is de mening van velen dat een zwarte Afrikaan nooit zo goed zou kúnnen schrijven. Elimane doet er het zwijgen toe en verdwijnt spoorloos. Zijn uitgevers nemen gedwongen zijn roman uit de handel met als gevolg dat het boek eigenlijk nergens meer te krijgen is. Er komt ook nooit meer een ander boek uit van Elimane. 

De queeste

Toch krijgt Diégane bij toeval de roman in handen en raakt totaal geobsedeerd door roman én schrijver: "Ik ben geobsedeerd door het mysterie van zijn lot. Ik weet niet waarom hij er het zwijgen toe heeft gedaan  terwijl hij nog zoveel te zeggen had. "

Bij zijn speurtocht ontmoet hij vele kleurrijke personages, waaronder de schrijfster Siga D. (de 'Spinnenmoeder') ; zij blijkt een nichtje van Elimane te zijn en vertelt Diégane o.a. over diens afkomst en jeugd. We worden door de schrijver naar allerlei plekken meegevoerd waaronder Amsterdam, Buenos Aires, het platteland van Senegal. Sarr maakt daarbij gebruik van verschillende literaire vormen: zo zijn er dagboekfragmenten, brieven, krantenartikelen, flashbacks, bekentenissen en vertellingen ín vertellingen. Het boek heeft dus een complexe structuur, er komt als lezer waanzinnig veel op je af, maar toch weet Sarr je aandacht vast te houden; na elk fragment weet je weer iets meer over Elimane en kom je, net als Diégane, dichterbij de uitkomst van zijn queeste.

Postkoloniaal

Deze roman kun je zeker een politieke, (post-)koloniale roman noemen; het gaat over de gevolgen van het kolonialisme, over racisme en vooral ook over de invloed van het kolonialisme op het schrijverschap van zwarte Afrikaanse auteurs. Gevangen tussen twee culturen moeten zij enerzijds voldoen aan de maatstaven van de witte westerse literaire kritiek en literatuurconventies, terwijl ze anderzijds (vanuit datzelfde westerse standpunt) 'authentiek' Afrikaans moeten zijn. Misschien moeten (zoals Sarr in zijn roman uitdraagt) Afrikaanse schrijvers op zoek naar hun eigen stem: 

"Verzin je eigen traditie, schep zelf je literaire geschiedenis, ontdek je eigen vormen, doorleef ze op de plekken waar je verkeert, verrijk je innerlijke verbeelding, zorg dat je eigen domein hebt, want alleen daar zul je een bestaan voor jezelf kunnen opbouwen, maar ook voor anderen."

Magisch, mysterieus & sprankelend

Dit boek van Sarr is: magisch, mysterieus, vol levenswijsheid, zeer spannend, sprankelend & intens, een mengeling van fantasie en fictie,  het gaat over (zoeken naar) identiteit, over vriendschap & liefde, trouw zijn aan je familie en je cultuur (of juist niet); het is een ode aan het schrijverschap en aan de literatuur, de literatuur als 'zoektocht'. Het boek eindigt met de vraag: 'schrijven, niet schrijven?' Voor Diégane is schrijven een existentiële kwestie, een kwestie van leven of dood. 

"Wat je zoekt, mijn beste dagboek, is misschien nooit de waarheid als openbaring, maar de waarheid als mogelijkheid, als licht in het diepst van de mijngang waarin we al een eeuwigheid zonder helmlamp voortgraven. Wat ik najaag, is de intensiteit van een droom, het vuur van een illusie, de passie van wat mogelijk is. Wat is er aan het eind van de mijngang? Nog meer mijn..."

En zoals Elimane schrijft in zijn dagboek: 

"Je zou slechts éen boek willen schrijven [..]; het boek dat alle andere boeken voortbrengt of daardoor wordt aangekondigd; [..] het boek dat alle andere vermoordt, alle boeken die eraan voorafgingen wegvaagt..[..]. Maar elk boek dat het absolute beoogt, is tot mislukken gedoemd; en juist in het heldere beeld van die aanstaande mislukking klopt het vurige hart van de onderneming. Verlangen naar het absolute, onontkoombaarheid van het niets: dat is waar de scheppingsdaad op neerkomt."

Zoveel moois

Toen ik het boek uithad, bleef ik hijgend en totaal overdonderd achter; ik had letterlijk een gevoel alsof ik met een klap vanuit een heel andere wereld weer terug in de mijne viel. Wát had ik nu net allemaal gelezen??? In eerste instantie kon ik dat met geen mogelijkheid verwoorden, het was zoooveel, zoveel moois! Ik kan er hier nog veel meer over schrijven en dan tóch nooit rechtdoen aan de pracht en volheid van het boek. Hoe dan ook, ik hoop dat ik je in deze post toch een beetje deelgenoot heb kunnen maken van hoe ik deze roman ervaren heb. En, om nog weer eens die lekkere cliché te gebruiken (maar toch, ik méen het): 

LEES LEES LEES dit boek, dit mag je niet missen! 

Lieve groet, 

Madeleine 

• Titel : De diepst verborgen herinnering van de mens 
• Auteur : Mohamed Mbougar Sarr
• Ned.  vert.: Jelle Noorman 
• ISBN : 978 90 254 7282 5
• Oorspr. titel : La plus sécrète mémoire des hommes